Επικαιρότητα της Πολιτισμικής Ψυχολογίας
- Κρίση της θετικιστικής Ψυχολογίας και της απόπειρας μηχανικής προεκβολής των φυσικών επιστημών στη εξήγηση των ψυχικών φαινομένων. Η Ψυχολογία υπό το πρίσμα των κοινωνικών επιστημών (Κοινωνιολογία, Ιστορία, Κοινωνική Ανθρωπολογία, κ.α.)
-Ανεπάρκεια του βιολογικού αναγωγισμού. Σημασία θεωρίας που αναδεικνύει το ρόλο του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου στην διαμόρφωση των ψυχικών διαδικασιών.
-Κριτική της νοησιαρχικής προσέγγισης των ψυχικών διαδικασιών. Οι ψυχικές διαδικασίες διαμορφώνονται στο πλαίσιο κοινωνικών δραστηριοτήτων (εργασιακή δραστηριότητα, μαθησιακή δραστηριότητα, παιχνίδι, κ.α.).
-Ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Η συμβολή των διαμεσολαβητικών μέσων και των εργαλείων στην ανάπτυξη του ψυχισμού (υλικά και ψυχολογικά εργαλεία).
-Ανεπάρκεια της εξέτασης των κατηγοριών της Ψυχολογίας (αντίληψη, νόηση, μνήμη, συναισθήματα) ως μη ιστορικές, στατικές. Η επικαιρότητα της ιστορικής προσέγγισης. Ιστορικότητα των ψυχολογικών εννοιών.
-Ανεπάρκεια της στενής εξειδίκευση της Ψυχολογίας ως ακαδημαϊκού κλάδου (στενός ψυχολογισμός), απόσπαση από τις άλλες κοινωνικές επιστήμες, ανάγκη συνεργασίας με Ανθρωπολογία, Ιστορία, ανάγκη συνεργασίας με τις κοινωνικές επιστήμες σ’ ένα διεπιστημονικό πεδίο. Πολυδιάσπαση των κλάδων που μελετούν την κοινωνία, ανάγκη για σύνδεση των δεδομένων.
-Αμφισβήτηση της καθολικότητας της ψυχολογίας. Στο κυρίαρχο ρεύμα της Ψυχολογίας παγιωμένοι τρόποι σκέψης και συμπεριφοράς σ’ ένα συγκεκριμένο πολιτισμό παρουσιάζονται ως αιώνιες μορφές που απορρέουν από την ανθρώπινη φύση. Η συντριπτική πλειοψηφία των ερευνών στις ΗΠΑ σε φοιτητές πανεπιστημίων, αλλά τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονται ως καθολικά. Η Ψυχολογία ως βορειοατλαντική επιστήμη, ως μονοπολιτισμική επιστήμη, Ανάδυση νέων ψυχολογιών, “indigenous psychology”(τοπική, εθνοπολιτισμική ψυχολογία).
-Εμφάνιση νέων πεδίων της ψυχολογικής έρευνας, όπως ψυχολογίας της τέχνης, αφηγηματική ψυχολογία, Ψυχολογία του λόγου, που προϋποθέτουν την μελέτη του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου.
-Κοινωνικά, ηθικά, πολιτικά διλλήματα της Ψυχολογίας σχετικά με την κοινωνική χρησιμοποίηση της ψυχολογικής γνώσης. Ηθικές, πολιτικές, κοινωνικές διαστάσεις της ψυχολογικής γνώσης.

Επικαιρότητα της Πολιτισμικής-Ιστορικής Ψυχολογίας

Παράδοξο 1
Η εξαφάνιση της «δεύτερης Ψυχολογίας» του Wundt.
Α) Φυσιολογική Ψυχολογία ως μελέτη της συνείδησης με τη βοήθεια πειραματικών μεθόδων των φυσικών επιστημών. Η συνείδηση είναι η άμεση, εσωτερική εμπειρία του ατομικού υποκειμένου. Μελέτη των κατώτερων, στοιχειωδών ψυχικών λειτουργιών.
Β) Völkerpsychologie (Ψυχολογία των λαών) διερευνά τα πολιτισμικά τεχνήματα και την πνευματική ζωή των λαών στην ολότητά της. Ασχολείται με τις ανώτερες ψυχικές διαδικασίες (μάθηση, γλώσσα, νόηση, κλπ.).
Η «δεύτερη Ψυχολογία» του Wundt υποβαθμίστηκε, ξεχάστηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στο πλαίσιο της Βορειοατλαντικής Ψυχολογίας.
Παράδοξο 2
Η εξαφάνιση του υποκειμένου.
Αρχές του 20ου αιώνα επικράτηση του γκαλτονικού μοντέλου ψυχολογικής έρευνας στις Χρησιμοποίηση της στατιστικής για την μέτρηση των ατομικών διαφορών. Τα υποκείμενα είναι άγνωστοι άνθρωποι, που απευθύνονται για να μετρήσουν τις επιδόσεις τους.
Εξαφάνιση του υποκειμένου στο πλαίσιο της ψυχολογικής έρευνας

Παράδοξο 3
Εξατομίκευση των ψυχικών διαδικασιών
-Οι ψυχικές διαδικασίες ως χαρακτηριστικό του αποσπασμένου από την κοινωνία ατόμου. Ατομικισμός.
-Η σημασία της συνεργασίας, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης για την ανάπτυξη του ψυχισμού.

Παράδοξο 4
Αδιέξοδα της στοιχειοκρατίας.

-Τα ψυχικά φαινόμενα ως απλό άθροισμα επιμέρους στοιχείων, παραμέτρων, κ.α. (ψυχολογικός ατομισμός)
-Διάκριση σε συνολικές ενότητες, που δεν ανάγονται στα επιμέρους στοιχεία τους πχ. νερό (H2O) δεν ανάγεται σε H2 + Ο. Σε αντιδιαστολή με την προσέγγιση των επιμέρους στοιχείων εμφανίστηκε η μελέτη ευρύτερων, συνολικών ενοτήτων.

Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τμήμα Ψυχολογίας

Διδάσκων: Μανόλης Δαφέρμος

Περίγραμμα του μαθήματος
1. Σημαντικές ιστορικές στιγμές της ανάπτυξης της Πολιτισμικής Ψυχολογίας
1.1.Η «Volkerpsychologie» του W.Wundt
1.2.Περιγραφική και κατανοούσα Ψυχολογία του W.Dilthey
1.3. Ψυχαναλυτικές ερμηνείες του πολιτισμού (S.Freud, Jung, M.DeMause )
1.4. Η Πολιτισμική-ιστορική Ψυχολογία του L.Vygotsky
1.5. Η ψυχολογική Φαινομενολογία του Μ.Bakhtin
1.6. Σύγχρονες προσεγγίσεις της Πολιτισμικής Ψυχολογίας (J.Bruner, M.Cole, J.Wertsch,
B.Rogoff, C.Ratner, κ.α.)
2. Πολιτισμός και Ψυχολογία
2.1. Η αλληλεπίδραση των ανθρώπων ως έμβιων όντων με το φυσικό περιβάλλον
2.2. Ψυχολογικές διαστάσεις της εργασίας ως μορφής διαμεσολαβητικής δραστηριότητας
2.3. ο πολιτισμός και η ανάπτυξη των ψυχικών διαδικασιών (γνώση, συναίσθημα, ηθική ανάπτυξη)
2.4. ο πολιτισμός και το γίγνεσθαι της προσωπικότητας
2.5.Κοινωνική αλληλεπίδραση των ατόμων ως υποκειμένων
3. Κομβικά προβλήματα της Ιστορικής Ψυχολογίας
3.2. Ανθρωπογένεση και διαμόρφωση της συνείδησης
3.3. Ψυχολογικές διαστάσεις της Κοινωνικής Ιστορίας
3.4.Φυλογένεση και οντογένεση της προσωπικότητας

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Βυγκότσκι, Λ. (1993). Σκέψη και γλώσσα. Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση
Cole, M. (1996). Cultural Psychology. A once and future discipline. Cambridge: Harvard University Press.
Δαφέρμος, Μ. (2002). Η πολιτισμική-ιστορική θεωρία του L.Vygotsky. Αθήνα: Ατραπός.
Λεόντιεφ, Α. (χ.χ.). Δραστηριότητα, συνείδηση, προσωπικότητα. Αθήνα: Αναγνωστίδης.
Λούρια, Α.Ρ. (1995). Γνωστική ανάπτυξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Λεβίτιν K. (1988). H διαμόρφωση της προσωπικότητας. Ψυχολογία της δραστηριότητας. Σύγχρονη Eποχή & Eλληνικά Γράμματα.
Πουρκός, Μ. (2005). Κοινωνικο-ιστορικο-πολιτισμικές προσεγγίσεις στην Ψυχολογία και την εκπαίδευση. Αθήνα: Ατραπός.
Ratner, C. (1991). Vygotsky's sociohistorical psychology and its contemporary applications. New York:Plenum Press.
Ratner, C. (1999). Three approaches to Culture Psychology: a critique. Cultural Dynamics. 11, 7 – 31.
Ratner, C. (2002). Cultural psychology: theory and method. New York: KluwerAcademic/Plenum.
Segall, M.H, Dasen, P.R., Berry J.W. & Poortinga, Y.H (1996). Διαπολιτισμική Ψυχολογία. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα.
Vygotsky, L. (1997). Νους στην κοινωνία: η ανάπτυξη των ανώτερων ψυχολογικών διαδικασιών. Αθήνα: Gutenberg.
Vygotsky, L. (1993). The Collected Works of L.S. Vygotsky (Vol.1-6). London: Springer.
Wertsch, J. (1993). Voices of the mind. A socialcultural approach to mediated action. Cambridge: Harvard University Press.